Skolioza
SKOLIOZA – DEFORMITET KIČMENOG STUBA
Skolioza je dijagnoza koja predstavlja deformitet kičmenog stuba koji se javlja kod djece a riječ skolioza dolazi od grčke riječi „skoliosis“ što u prevodu znači savijanje. Kičma je u stvari savijena u jednu stranu. Prvi put je skoliozu opisao Hipokrat. Danas postoji društvo za istraživanje skolioze (engl.
Scoliosis Research Society, SRS) , koje je dalo definiciju skolioze koja je zvanično prihvaćena. Skolioza je trodimenzionalna deformacija kičme s bočnim iskrivljenjem od 10˚ i više stepeni posmatrano u frontalnoj ravni. Idiopatska skolioza predstavlja kompleksan deformitet kičmenog stuba koji se javlja kod zdrave djece, naročito u periodima intenzivnog rasta i za sada se nezna tačan uzrok nastanka.
Prema statistici, skoro trećina djece u predškolskoj i školskoj dobi u Republici Srpskoj ima neki deformiteta kičme, grudnog koša i stopala. Svi ti deformiteti su posljedica lošeg držanja tijela . Razlozi njihovog nastanka su duže sjedenje djece, duži boravka za ekranima računara, pretjerana upotreba mobilnih telefona, televizora, video igrica. Tu je i nedovoljna fizička aktivnost, odnosno sedentarni način života, neadekvatna ishrana koja podrazumjeva brzu hranu, grickalice, tjesteninu što za posledicu ima gojaznost.
Kada dođe do krivljenja kičmenog stuba , to se dešava u tri dimenzije i može obuhvatiti bilo koji dio kičme. Najčešće dolazi do promjena na grudnom ili lumbalnom dijelu kičme sa posljedičnom deformacijom rameno – lopatične regije, grudnog koša i karlice.
Ne zna se tačan uzrok zašto dolazi do skolioze kod djece, smatra se da vjerovatno više faktora učestvuje u nastanku ovog deformiteta.
Skolioza se javlja kod oba pola ali se češće javlja kod djevojčica u odnosu na dječake, naročito u periodu puberteta i adolescencije, kada dolazi do pojave naglog rasta i razvoja djeteta usled hormonskih promjena. Rizik za nastanak skolioze i njeno pogoršanje postoji sve dok dijete raste i razvija se odnosno do momenta kada se završi koštani rast i razvoj zbog čega liječenje i praćenje traje najčešće do 18. godine.
Prirodni tok napredovanja skolioze u najvećem broju slučajeva je progresivan, što znači da se bez adekvatnog tretmana očekuje pogoršanje krivljenja kičme tokom rasta djeteta.
Skolioza se razlikuje od lošeg držanja po tome što postoje promjene na pršljenovima duž kičme, što se utvrđuje RTG snimkom kičmenog stuba. Dakle, zlatni standard za postavljanje dijagnoze predstavlja RTG snimanje cijelog kičmenog stuba sa karlicom, koji nam omogućava da utvrdimo stepen zakrivljenja, da li postoji jedna ili više krivina, lokalizaciju i stranu krivine (lijevo ili desno iskrivljenje) i koštanu zrelost djeteta. Na osnovu ovih parametara ljekar fizijatar pravi procjenu faktora rizika i individualan plan liječenja.
Poslušajte šta o skoliozi ima da kaže naša mr sc. dr Gordana Ljoljić Dolić, specijalista fizijatar-nutricionista i specijalista biorezonantne terapije.
SKOLIZA U ODRASLOJ DOBI
Skolioza se viđa i kod osoba u odrasloj dobi, a može izazvati komplikacije i narušiti kvalitet života, zbog čega je od izuzetnog značaja rano otkrivanje i liječenje. To su pacijenti koji su u dječijem uzrastu propustili svoju šansu za korekciju skolioze i tek u odrasloj dobi, kada se javi bol u leđima , skolioza se dijagnostikuje. Najčešće komplikacije koje se javljaju kod uznapredovale skolioze su pojave bolova u leđima, oštećena funkcija disanja i izmijenjene estetike, odnosno loš izgled grudnog koša.
Cilj liječenja skolioze je prvenstveno smanjiti njeno napredovanje, odnosno spriječiti dalje napredovanja krivljenja tokom rasta djeteta. Generalno govoreći, skolioza sa manjim stepenom zakrivljenja, uz adekvatno liječenje, ima veću šansu da se stavi pod kontrolu u odnosu na izražene skolioze preko 30 stepeni po Cobbu. Zato je jako bitno da roditelj posmatra svoje dijete , naročito od sedme godine života kada dijete treba krenuti u školu ali i ranije.
DIJAGNOZA SKOLIOZE
Prvi korak u postavljanju dijagnoze skolioza jeste uzimanje anamneze i klinički pregled. Dijagnozu skolioze postavlja ljekar fizijatar mada prve preporuke za odlazak na pregled kod fizijatra roditelj dobija od pedijatra koji prati dijete od rođenja ili na sistematskom pregledu prilikom polaska u školu. Važan je podatak o pojavi skolioze u porodici. Bitni su podaci o trudnoći, rizicima tokom trudnoće, o samom porodu i motornom razvoju djeteta tokom prve godine života. Usvajanje motornih obrazaca i moguća odstupanja govore u prilog neuromišićnih bolesti koje mogu biti uzrok nastanka skolioze. Pregled radi ljekar specijalista fizijatar i započinje se inspekcijom tj.posmatranjem djeteta i njegovog držanja tijela ( posture). Doktor posmatra kožu i da li postoji na nekim mjestima promjenjena boja kože kao mrlje od bijele kafe (fran. café au lait) i da li postoje potkožni čvorići. Treba obratiti pažnju da li postoji pojačana dlakavost sakralne regije ili dermalni sinusi mogu biti prisutni kod urođenih anomalija kičme.
Ukoliko vam je potreban fizikalni pregled zbog dijagnoze skolioza, vaš termin možete da zakažete ovdje.
Potrebno je obratiti pažnju na položaj glave djeteta, naročito ako dijete krivi glavu na jednu stranu. Često se ovo dešava i kada dijete ima duge šiške koje mu zaklanjuju pogled pa zato krivi glavu. Sledeće na šta treba obratiti pažnju je razlika u nivou ramena i lopatica. Treba pogledati da li je jedno rame niže položeno u odnosu na drugo, da li su lopatice isturene i štrče ka vani, te da li su donji uglovi lopatica u istom nivou. Zatim treba pogledati da li su bradavice na grudnom košu u istoj ravni ili je jedna niže položena u odnosu na drugu. Posmatra se i položaj karlice , tačnije da li je jedan kuk višlji u odnosu na drugi kao i da li je jedna ruka duža od druge u položaju kada dijete stoji a ruke su pored tijela. Vrlo često djeca koja imaju skoliozu imaju i ravna stopala ( planta pedis) i neophodno je da nose ortopedske uloške.
Samo 1,6% adolescenata ima potpuno simetričnu posturu. U velikoj populacijskoj studiji koja je obuhvatila 2242 djece, 4,1% djece imalo je asimetriju posture bilo inspekcijom ili testom pretklona. Obradom je nađeno da 1,8% djece ima stepen krivine veći od 10˚, 1% djece ima krivinu do 20˚, a samo 0,4% djece teški oblik skolioze sa stepenom ≥40˚.
Asimetrija posture u frontalnoj ravnini najviše je izražena u području ramenog pojasa i linije struka. Na konveksnoj strani krivine trup se ravna, dok se na konkavnoj strani pojačava s izraženom prominencijom jednog kuka prema vani. U sagitalnoj ravni smanjuje se fiziološka torakalna kifoza.
Zbog procjene rasta i praćenja djeteta na prvom pregledu fizijatar zabilježi obavezno tjelesnu masu i visinu djeteta. Porast visine u stojećem stavu veći od 0,5 cm mjesečno ili veći od 6 cm tokom godine dana prvi su znakovi puberteta. Mjerenje visine u sjedećem položaju daje uvid u rast kičme u odnosu na ukupni skeletni rast.
Kod djevojčica važno je zabilježiti vrijeme pojave menarhe (prve menstruacije). Nakon toga gledamo ritam hoda, posebno simetriju donjih ekstremiteta tokom hoda i u mirovanju. Postura trupa u mirovanju procjenjuje se u dvije ravni, frontalnoj i sagitalnoj. Moguća asimetrija na donjim ekstremitetima koriguje se drvenim pločicama koje se stabljaju pod stopalo. Kod skolioze postoji bočno savijanje kičme, a strana savijanja određuje se obzirom na konveksitet krivine. Adamsovim testom pretklona utvrđujemo postoji li rotacijski deformitet kičme. Od pacijenta tražimo da savije trup ka naprijed prema podu uz ispružena koljena. Ruke slobodno vise sa spojenim dlanovima prema podu. Posmatra se da li prilikom izvođenja testa pretklona postoji asimetrija lopatica tj.da li je jedna lopatica izbočenija u odnosu na drugu tzv.gibus.
U toku pregleda mjeri se stepen krivine Skoliometrom. Skoliometar je ljekaru fizijatru pomoćni alat kojim se mjeri rotacija kičme, odnosno rebarni gibus. U svakodnevnom praktičnom radu ukoliko rotacija izmjerena skoliometrom prelazi 5˚stepeni, dijete se upućuje na radiološku obradu tačnije da uradi Rtg snimak kičme. Na osnovu Rtg. radiološkog snimka se tačno odredi koliki je deformitet kičme i na osnovu kontrolnog Rtg.snimka koji se radi nakon 6-12 mjeseci prati se terapijski uspijeh i rezultat terapije.
Pregled fizijatar završava procjenom grube motorike, ravnotežnih reakcija, mišićnog tonusa i snage, ispitujemo tetivne i trbušne reflekse te vršimo procjenu senzibiliteta. Bilo kakav neurološki ili drugi poremećaj zahtjeva dalju obradu. Radiološko snimanje kičme predstavlja zlatni standard u postavljanju dijagnoze skolioze. Potrebno slikati kičmu iz više pravaca i to posteroanteriorne (PA) i bočne snimke kičme od cervikotorakalnog do lumbosakralnog prelaza . Bitno je na Rtg.snimku posmatrati i prikaz bočnih kostiju zbog procjene koštane zrelosti. PA snimke se rade u svrhu smanjenja zračenja na tkivo dojki i štitnu žlijezdu. Zatim se na Rtg.snimku mjeri stepen deformacije kičme metodom po Cobbu. Određuju se ivice krivine, očitava se ugao koji se dobije sjecištem okomitih linija na pokrovne ploče pršljenova.
Obzirom na definiciju SRS (engl. Scoliosis Research Society) i položaj vrha krivine, skolioza može biti :
- torakalna (kada je vrh između T2 i T11/T12 pršljena)
- torakolumbalna (kada je vrh između T12 i L1 pršljena) i
- lumbalna (kada je vrh krivine između L1/L2 i L4 pršljena)
U procjeni potencijala rasta gledamo stepen okoštavanja bočnih kostiju metodom po Risseru. Risser je primjetio da je okoštavanje bočnih kosti u korelaciji sa zatvaranjem vertebralnih ploča rasta. Nedostatak metode jest što period ubrzanog rasta i pogoršanja deformiteta nastaje prije početka okoštavanja bočne kosti (Risser 0).
Ostale metode procjene koštane zrelosti su zatvaranje triradijatne hrskavice acetabuluma koje nastaje između 12.-14. godine, odnosno godinu dana nakon početka puberteta. Preciznije određivanje puberteta i ubrzanog rasta moguće je praćenjem okoštavanja olekranona koje je prvi puta opisao Sauvegrain. Magnetna rezonanca MRI je indikovana kada postoji bol, brza progresija deformiteta, neurološki ispad ili atipični obrazac deformiteta (lijevostrana torakalna skolioza ili nepostojanje torakalne lordoze). Magnetna rezonanca kičme ( MRI ) smatra se standardom u preoperativnoj obradi skolioza kada je neophodna operacija.
TERAPIJA SKOLIOZE
Skolioza zahtijeva konzervativnu terapiju vježbama i operativnu terapiju ako je u pitanju veći deformitet . Konzervativno liječenje obuhvata praćenje, primjenu terapijskih vježbi i liječenje spinalnom ortozom, odnosno miderom. Operativno liječenje podrazumijeva hiruršku stabilizaciju skolioze i primjenjuje se u slučajevima naprednih i velikih skolioza preko 35 stepeni po Cobbu, koje ne reaguju adekvatno na primjenjene neoperativne mjere liječenja tj. na vježbe.
U slučaju da vam je potrebna terapija za skoliozu vaš termin za fizikalni pregled možete da zakažete ovdje.
VJEŽBE ZA SKOLIOZU
Terapijske vježbe mogu biti opšte i specifične, a izbor vježbi zavisi od stepena zakrivljenosti kičmenog stuba i rizika za pogoršanje skolioze. Specifične terapijske vježbe se primjenjuju kod skolioza kada na Rtg. snimku ugao po cobbu je veći od 10 stepeni, naročito kod djece koja su u rastu i razvoju sa visokim rizikom za dalje pogoršanje skolioze. Postoje standardne vježbe za skoliozu ali i poseban koncept Šrot vježbi koje radimo u našoj ordinaciji.
Schroth metoda pokazala se kao vrlo učinkovita metoda vježbanja za zaustavljanje daljeg napredovanja skolioze, a u nekim slučajevima moguće je čak i smanjenje zakrivljenja. U pitanju je specifičan kineziterapijski program vježbi kreiran od strane njemice Katharine Schroth tokom koja je i sama imala skoliozu. Do danas tehnika se pokazala efikasna kod idiopatskih skolioza sa različitim stepenom zakrivljenja i primjenjuje se kako kod djece, tako i kod odraslih. Postoje klinike širom svijeta u kojim se sprovode tretmani skolioze po Šrot metodi.
Pristup je individualan, što znači da se program kreira za svakog pacijenta individualno, u zavisnosti od uzrasta, kliničke slike i RTG snimka kičmenog stuba. Postoje visoko kvalitetni dokazi u naučnoj literaturi koji govore u prilog efikasnosti Šrot terapije.
SKOLIOZA – KOLIKO DUGO TRAJE LIJEČENJE?
Liječenje skolioze je dugotrajno, neizvjesno i zahtjevno, ali uz zajedničku saradnju stručnog tima, pacijenta i roditelja moguće je postići dobre rezultate koji se dokazuju zaustavljenjem daljeg krivljenja kičme, poboljšanjem izgleda pacijenta i sprečavanjem komplikacija u odrasloj dobi. U zavisnosti od stepena iskrivljenosti kičme preporučuju se različiti programi vježbanja. U našoj ordinaciji radimo standardne vježbe za skoliozu koje se koriste kod manjeg stepena deformiteta skolioze i Schroth terapiju koja se koristi kod većeg stepena deformiteta skolioze. Cilj Schroth terapije je spriječiti napredovanje skolioze i izbjeći operaciju kičme.
Najbitnije je na vrijeme uočiti promjenu posture djeteta, loše držanje tijela i javiti se fizijatru a zatim započeti što prije sa fizikalnom terapijom. Redovno vježbanje u kućnim uslovima nakon naučenih vježbi sa fizioterapeutom je vrlo bitno jer se skolioza ne može korigovati brzo nego je zato potreban višegodišnji rad.
